Jakiż marny wydaje się być los, kiedy zaczytasz się w tę książkę – przewodnik po bieszczadzkim epizodzie narodu wybranego. Jak okrutnym rysuje się człowiek, który człowiekowi zgotował ten los. A przecież dla tych ludzi nasza Ojczyzna jawiła się paradisus Iudaeorum, czyli żydowskim rajem. Była na swój sposób ziemią może nieobiecaną, ale na pewno wybraną.

Dzisiaj próżno w Bieszczadzie szukać żydowskich karczem, małych sklepików z towarem różnym, tych maleńkich rzemieślniczych zakładów. Próżno wypatrywać pejsatych Żydów w chałatach zmierzających do bóżnic w poszukiwaniu naszego wszakże wspólnego Boga. Nie usłyszysz już harmideru towarzyszącego modlitwie, jaką w szabas zanosili do Wszechmogącego z prośbą o lekki los doczesny. Odeszli stąd w aurze tragicznego zniewolenia umysłu tych, którzy w ów czas mieli władzę nad ich życiem. Jeszcze czasem pośród zarośli natkniesz się na kamienną macewę, na której czas zatarł imię odchodzącego do wieczności. Jeszcze czasem zamyślisz się nad domem, który już od wielu dziesiątek lat nie gromadzi naszych starszych braci w wierze.

Tym, którzy chcą stanąć oko w oko z tamtym bezpowrotnie minionym światem izraelickiej społeczności, która na bieszczadzkiej ziemi współistniała z rusińską i polską, polecam książkę Andrzeja Potockiego. Jest w niej to wszystko, co wiedzieć należy, żeby próbować zrozumieć, a jeśli nawet się nie uda, to pochylić głowę z pokorą na żywotem zmierzających tysiące lat do swojej ojczyzny.

Andrzej Potocki napisał: Historia Żydów w Bieszczadach liczy 400 lat. Pozostało po nich kilka cmentarzy i leska synagoga. Ale jest w tej historii coś szczególnego - największy zachowany w Polsce zespół nagrobków z XVI i XVII wieku, bo starszych nie ma nigdzie. „Bieszczadzkie judaika” są najpełniejszym z dotychczasowych opracowań ich tutejszej historii. Jest to jednocześnie przewodnik po wszystkich miejscach, w których dokonał się tragedia Holocaustu.

Oprac. Katarzyna Fornal